میراثی که ما نابودش کردیم!

کارشناسان ممتاز محیط زیست در چند سال اخیر نسبت به تخریب جنگل های هیرکانی به بهانه های مختلف از جمله اجرای طرح های گردشگری، جاده سازی و قاچاق چوب هشدارهای شدیدی داده بودند و با تشکیل کارزارهای مختلف خواستار حفظ اندک مناطق جنگلی بکر دست نخورده این خطه از شمال شدند که تامین کننده آب جمعیت قابل توجهی از استان است.

هر چند هشدارهای کارشناسان در خصوص آسیب های مختلف از دست رفتن جنگل‌های هیرکانی برای زیست این خطه از شمال زیاد جدی گرفته نشد اما در شرایط فعلی کاهش زادآوری از جمله چالش های مهم برای این میراث چند میلیون ساله مطرح می شود.

اواخر هفته گذشته اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس سفری به استان مازندران داشتند که در این سفر فرصت ها و چالش های پیش روی این خطه از شمال واکاوی شد. با توجه به شرایط بحرانی جنگلهای هیرکانی که هر ساله بر وسعت این میراث ارزشمند به بهانه های مختلف کاسته می شود یکی از موضوع های قابل طرح برای اعضای کمیسین مجلس بود.

در حال حاضر صاحب نظران ممتاز محیط زیستی بر این باورند قوانین موجود برای برخورد با سوداگران و قاچاقچیان چوب و اراضی ملی بازدارنگی لازم را برای حفظ جنگلهای هیرکانی ندارد که در این بخش نمایندگان مجلس می توانند با وضع قوانین سخت دست سوداگران را از این میراث چند میلیون ساله کوتاه کنند.

برخی از صاحبنظران بر این باورند قوانینی برای کاهش قاچاق چوب اثر گذار است که خودروهای که چوب این درختان را حمل می کنند بعد از توقیف باید به نفع دولت براب همیشه مصادره شود.

قدمت جنگل های هیرکانی به طور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس آخرین نظرات کارشناسان قدمت جنگل‌های هیرکانی بیش از ۴۰ میلیون سال برآورد شده و بازمانده دوره سوم زمین شناسی هستند. از همین جهت به فسیل‌های زنده شهرت دارند و در حوزه باستان شناسی و گیاه شناسی یک موزه طبیعی به شمار می روند.

در دنیایی که تاکنون هزاران گونه گیاهی و جانوری منقرض شده اند، مجموعه ای کهن با قدمتی این چنینی نه تنها یادگاری با ارزش از دل تاریخ است، بلکه منبع عظیمی از گونه های منحصر به فرد زنده است که باید حفظ شود.

اما اهمیت جنگل های هیرکانی تنها از بعد قدمت آن نیست، چرا که این جنگل‌ها علاوه بر تامین اکسیژن، در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب، حفاظت از بافت خاک و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند.

همچنین از بعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساکنین نواحی شمالی کشور نیز جنگل های هیرکانی بسیار موثر بوده اند. به طوری که نوار شمالی کشور از محبوب ترین سایت‌های گردشگری ایران به شمار می رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین های شمالی کشورمان شده است.

کاهش شدید زادآوری

در این پیوند مدیر کل منابع طبیعی مازندران اظهار کرد: بسیاری از عرصه‌های جنگلی شمال در معرض نابودی قرار گرفته و زادآوری جنگل‌ها به شدت کاهش یافته است.

علی باقری جامخانه در نشست فراکسیون کشاورزی پویا و امور عشایر مجلس شورای اسلامی در بابل درخواست حمایت از مجلس برای رفع مشکلات اعتباری و معیشتی نیروهای منابع طبیعی را مطرح کرد و خواستار توجه جدی مجلس به شرایط دشوار نیروهای این حوزه شد.

وی با اشاره به ممنوعیت بهره‌برداری از جنگل‌ها که به موجب قانون اجرایی شده است، اظهار داشت: متأسفانه به دلیل نبود اعتبارات کافی، بسیاری از عرصه‌های جنگلی شمال در معرض نابودی قرار گرفته‌اند و زادآوری طبیعی جنگل‌ها به‌شدت کاهش یافته است.

وی با بیان اینکه پنج دهه برنامه‌ریزی برای جنگل‌داری در کشور در حال از بین رفتن است، از شرایط بغرنج نیروهای منابع طبیعی نیز سخن گفت و ادامه داد: بیش از ۱۳۰۰ نیروی شاغل در شرکت‌های بهره‌برداری سابق، امروز با مشکلات معیشتی و حقوقی جدی مواجه‌اند و کمترین دریافتی را در بین کارکنان دولتی دارند.

مدیرکل منابع طبیعی مازندران با تأکید بر سختی شرایط کاری نیروهای حفاظت از جنگل‌ها گفت: در حالی که دیگر دستگاه‌ها ساعت ۲ بعدازظهر فعالیت خود را خاتمه می‌دهند، همکاران ما در آن ساعت تازه کار خود را برای پاسداری از عرصه‌های ملی آغاز می‌کنند، آن‌هم در شرایط سخت اقلیمی و با حداقل امکانات.

جانفشانی جنگلبانان

وی ضمن اشاره به جان فشانی‌های کارکنان منابع طبیعی افزود: بسیاری از همکاران ما جان خود را در مسیر حفاظت از منابع ملی از دست داده‌اند، یا با سخت‌ترین شرایط معیشتی روبه‌رو هستند، با این حال، کمترین حقوق و پاداش را دریافت می‌کنند.

باقری در پایان از نمایندگان مجلس خواست تا در تصمیم‌گیری های ملی، نگاه ویژه‌ای به مجموعه منابع طبیعی داشته باشند و با ارتقای سطح اعتبارات از حقوق سربازان خط مقدم حفظ انفال ملی صیانت کنند.

جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشورهای ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسورها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.

البته این جنگل ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر، به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می شناسند.

ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می گیرد.

همچنین در حال حاضر جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند.

از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالباً پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد را نام برد.

به طور کلی از نظر علمی در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل، شرایط برای رشد درختان راش وجود ندارد، اما در جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند، توده های فشرده درخت راش به صورت انبوه رشد کرده اند که از این نظر منحصر بفرد هستند./ایرنا